نكات و عوامل مهم در انتخاب اوراق بهادار

سرمایه‌گذار باخرید یك ورقه‌ی بهادار، ریسك (خطر) را می‌پذیرد و بازده به دست می‌آورد. پس مهمترینعواملی كه در تصمیم‌گیری برای خرید اوراق بهادار مؤثر است، بازده و ریسك آن درمقایسه با سایر فرصتهای سرمایه‌گذاری است. به همین ترتیب، بازده و ریسك هر ورقه‌یبهادار، قابل مقایسه با سایر اوراق است. به عبارتی هدف سرمایه‌گذار منطقی‌‌این استكه از میان اوراق بهادار، ورقه بهاداری را انتخاب كند كه از یك سو، در صورت داشتنریسك مساوی نسبت به سایر اوراق، بیشترین بازدهی را داشته باشد واز سوی دیگر، درصورت داشتن بازده مساوی نسبت به سایر اوراق، حداقل ریسك را داشته باشد.باتوجهبه منطق یاد شده، برخی نكات كه می‌توانند در انتخاب یك ورقه‌ی سهم از میان اوراقسهام موجود مؤثر باشند، به قرار زیر است. البته‌ این نكات جنبه‌ی عام دارند،بنابراین ممكن است درجه‌ی اهمیت آنها با توجه به نظرگاهها و خط‌مشی سرمایه‌گذارانفرق كند.
1-قابلیت نقدینگیقابلیت نقدینگی یك ورقه‌ی سهم به معنای امكان فروش سریعآن است. هر چه سهامی را بتوان سریع تر و با هزینه‌ی كمتری به فروش رساند، قابلیتنقدینگی آن بیشتر است، اوراق بهاداری كه به طور روزانه و به دفعات مكرر معاملهمی‌شوند، نسبت به اوراق بهاداری كه با تعداد محدود یا دفعات كم معامله می‌گردند،قابلیت نقدینگی بیشتر و در نهایت ریسك كمتری دارند. فهرست پنجاه شركت فعال تر بورسكه هر سه ماه‌ یك بار منتشر می‌شود، راهنمای مناسبی برای انتخاب سهامی است كه ازقابلیت نقدینگی برخوردارند.
2-تعداد سهام در دست عموم
قابلیت نقدینگی یك ورقه‌ی سهم تا حدودی به تعدادسهام در دست عموم بستگی دارد. هر چه تعداد سهامی كه در دست مردم قرار دارد بیشترباشد، حجم و سرعت گردش معاملات افزایش می‌یابد و بازار قیمت منصفانه و معقول‌تریبرای آن پیدا می‌كند. برعكس، هر چه تعداد سهام در دست مردم كمتر باشد، ركود بیشتریبر معاملات سهام حاكم شده و در صورت معامله، قیمتها شكل یك طرفه (صعودی یا نزولی) به خود می‌گیرد. تجربه‌ی شركت‌هایی كه تعداد سهام رایج آنها كم بوده موید‌‌أین نكتهاست.
3-تركیب سهامداران
یكی دیگر از معیارهای مطلوبیت یك ورقه‌ی سهم، تركیبسهامداران مؤسسه‌ یا شركت صادر كننده‌ی آن است. تركیب سهامداران كه در واقع تركیبهیئت مدیره آن را تعیین می‌كند، می‌تواند به نفع سهامداران جزء یا سهامداران عمدهباشد. در شركتهایی كه اعضای هیئت مدیره‌ی آنها منتخب سهامداران عمده هستند، ممكناست تصمیماتی اتخاذ شود كه بیشتر در راستای هدف‌های سهامدار عمده باشد و در مواردیبه نفع سهامدار جزء نباشد.چنین تصمیماتی در بازارهای كارا، اثر خود را به خوبیدر قیمت سهم نشان می‌دهد و البته معمولا تأثیر مهمی بر قیمت سهام نمی‌گذارد، اما دربازارهای غیر كارا كه تا حدودی تحت تأثیر جو بازار قرار می‌گیرد، می‌تواند جهتتغییرات قیمت را یكطرفه كند.
4-سود آوری
مهمترین عامل برتری یك سهم، قاعدتا" میزان سودآوری آن است. باتوجه به‌‌أینكه تعداد سهام منتشره از سوی شركتها با هم متفاوت است، میزان سودآورییك هم را نسبت سود هر سهم یا (Earning per share) EPS می‌سنجد:
مجموع سود خالص قبل از كسر مالیات
سود هر سهم= ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تعداد سهام منتشره شركت
سود هر سهم، مبلغ سود به ازای ارزش اسمی سهام را نشانمی‌دهد. با توجه به‌‌أینكه ارزش اسمی سهام كلیه‌ی شركتهای پذیرفته شده در بورستهران 000،1 ریالی است و ممكن است قیمت بازار انواع سهام متفاوت باشد، برایمقایسه‌ی شركتها با یكدیگر، رقم سود نسبت به قیمت بازار، تحت عنوان نسبت E/P سنجیدهمی‌شود:
                          E     سود هر سهم
بازده جاری سهام = ـــــ = ـــــــــــــــــــــــــ
                          P    قیمت بازارسهم
هرگاه تمامی عوامل مساوی باشد، هر چه‌‌أین نسبت بالاتر باشد سهام از موقعیتبهتری برخوردار خواهد بود.هر چه میزان سود هر سهم در مقایسه با قیمت بازار سهامبیشتر باشد، به خاطر تقاضایی كه برای آن‌‌أیجاد می‌شود، انتظار احتمال افزایش آتیقیمت بالاتر خواهد بود.سهامداران در خرید سهام می‌توانند از نسبت قیمت بردرآمد (P / E) نیز استفاده كنند كه‌‌أین نسبت براساس مرتبه بیان می‌شود و هر چه رقم آنكمتر باشد، بازدهی آن سهم بیشتر خواهد بود:
                              E       قیمت هر سهم
نسبت قیمت بردرآمد = ــــــ = ـــــــــــــــــــــــــــــ
                              P        سود هرسهم
5-ثبات نسبی سود آوری
استناد به سود هر سهم در یك سال لزوما" مبنای صحیحیبرای ارزیابی سهام نیست، چرا كه ممكن است سود سال بعد بسیار كمتر از آنباشد.معیار مهم دیگری كه به هنگام استفاده از نسبت بازده جاری سهام باید موردنظر قرار داد، ثبات نسبی سودآوری هر سهم است. لازم به‌ یادآوری است كه هر چه میزانانحراف سودآوری سالهای گذشته‌ یا سودهای احتمالی‌‌أینده نسبت به میانگین سود یا سودمورد انتظار بیشتر باشد، ریسك سهم بالاتر و ارزش آن كمتر خواهد بود، برعكس، هر چهروند سود دهی سالهای گذشته و آتی از ثبات بیشتری برخوردار باشد، ریسك كمتر و ارزشسهم بالاتر خواهد بود.با توجه به‌‌أین كه سرمایه‌گذاران در ارزیابی سهام تقریبااز ضریب قیمت به درآمد یكسانی در صنایع مختلف استفاده می‌كنند، در میان انواع اوراقبهاداری كه با یك ضریب قیمت بردرآمد (P / E) یكسان ارزیابی شده‌اند، ورقه‌ی بهاداریكه از سودهای با ثبات‌تری برخوردار است، به دلیل‌‌أینكه ریسك كمتری دارد، مطلوب‌تراست.
6-نسبت سود تقسیمی هر سهمنسبت سود تقسیمی هر سهم، از تقسیم سود نقدی هرسهم به سود هر سهم به دست می‌آید.
سود نقدی هر سهم (DPS)نسبتسود تقسیمی هر سهم = ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سود هر سهم (EPS)
تفاوت سود نقدی هر سهم و سود هر سهم، مواردی از جمله مالیات، اندوخته قانونی،سایر اندوخته‌ها و سود (زیان) انباشته را در بر می‌گیرد. گرچه در ظاهر امر بینشركتی كه سود نسبتا" بالایی تصویب می‌كند و شركتی كه سود كمی از درآمد خود را تقسیممی‌نماید تفاوت زیادی وجود ندارد ولی در عمل، به دلیل جو حاكم بر بازار، به ویژه ازطرف كسانی كه به درآمد سهام اتكای زیادی دارند، عرضه‌ی سهام شركتهایی كه سود سهامكمی تعیین می‌كنند، زیاد شده و موجبات كاهش قیمت آن سهم را در بازار فراهممی‌نماید. از‌‌أین رو، در شرایط تساوی سایر عوامل، شركتهایی كه نسبت سود تقسیمیبالاتری دارند، نسبت به سایر شركتها، از موقعیت بهتری برخوردارند. اما‌‌أین نسبتنباید در كوتاه مدت مورد توجه قرار گیرد. به عبارتی دیگر، ارقام یك سال را نمی‌توانمبنای صحیحی برای قضاوت نسبت به عملكرد همیشگی شركت قرارداد. ممكن است سیاست شركتدر سالی اقتضاء كند كه نسبت سود تقسیمی بالایی وضع شود، اما در سایر سالها،‌‌أیننسبت رقم پایینی باشد. برای قضاوت صحیح در مورد سیاست تقسیم سود شركت، باید روندتقسیم سود چند سال گذشته شركت را مورد بررسی قرار داد و به استناد آنها، نحوه‌یتقسیم سود احتمالی سالهای آتی را برآورد كرد.
7-ارزش ویژه‌ی هر سهم
ارزش ویژه‌ی هر سهم از نسبت حقوق صاحبان سهام (سرمایه + اندوخته‌ی طرح و توسعه + اندوخته‌ی قانونی + اندوخته‌ی احتیاطی+ سود انباشته) بهتعداد سهام منتشره به دست می‌آید و در مقایسه با ارزش اسمی هر سهم سنجیده‌ می‌شود. هر چه ارزش ویژه‌ی هر سهم از قیمت اسمی سهام بیشتر باشد، سهام آن شركت از موقعیت واستحكام بالاتری برخوردار است.
8-بافت مالی شركت
بافت تأمین مالی كه شامل بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام است،تأثیر بسزایی در عملكرد و سودآوری شركت دارد. هر چه‌بدهی بیشتر باشد، به خاطر خاصیتاهرمی بدهی، سودآوری نیز بالاتر خواهد بود. ولی خطر ناتوانی شركت در‌‌أیفای تعهداتشنیز بیشتر می‌شود، بنابراین ریسك شركت نیز بالاتر خواهد بود و بالعكس.
9-مهلت و تاریخ پرداخت سود سهام
طبق ماده 240 قانون تجارت، در صورتی كه مجمععمومی عادی سودی را تصویب كند، شركت باید ظرف مدت 8 ماه از تاریخ تصویب، آن را بهسهامداران بپردازد. وجود‌‌أین ماده‌ی قانونی، یك مهلت پرداخت 8 ماهه برای شركتها بهوجود می‌آورد. در مقام مقایسه، هرچه سود نقدی هر سهم سریعتر پرداخت شود، برایسهامداران مفیدتر است، چرا كه اولا" مشمول تورم و كاهش ارزش پول نمی‌شود و ثانیا" سهامدار می‌تواند وجوه خود را دوباره سرمایه‌گذاری كرده و از بابت آن بازده به دستآورد. بنابراین در میان شركت‌هایی كه سود سهام نقدی اعلام می‌كنند، آن شركتی مطلوبتر است كه سود سهام خود را سریعتر از دیگران می‌پردازد.
10-انتشار مستمر اطلاعات و اخبار نسبی
در صورتی كه شركت‌ها در ارائه‌یاطلاعات شفاف مالی یا هر گونه اخبار در زمینه‌ی وضعیت شركت به سهامداران نهایت تلاشرا بكنند، سهامداران با داشتن اطلاعات كافی، می‌توانند اقدام به خرید و فروش سهامنمایند.
11-عمر شركت و میزان استهلاك ماشین آلات
هرچه شركت‌ها از ماشین‌آلات جدید باتكنولوژی پیشرفته‌تر استفاده كنند، در تولید موفق‌تر هستند، و شركتهایی كه عمرماشین‌آلات آنها به پایان رسیده‌ یا آنكه استهلاك بالایی دارند، ممكن است در طولسال به دلیل خرابی دستگاهها وقفه‌ی زمانی در تولید داشته باشند و نتوانند به تعهداتخود عمل كنند و‌‌أین در سودآوری شركت بی تأثیر نخواهد بود.
12-نوع شركت و صنعت مربوطه
در هر برهه‌أی از زمان، با توجه به شرایط اقتصادیكشور و خط‌مشی اعمال شده توسط دست‌اندركاران اقتصادی، شاهد تأثیرگذاری‌های متفاوتیبر روی صنایع مختلف خواهیم بود. فعالیت اقتصادی شركتهای تولیدی و صنعتی با توجه بهتقاضای بازار برای كالای تولید شده می‌تواند در سودآوری آن نقش بسزایی داشته باشد. به عنوان مثال، شركتی كه عرضه كننده‌ی انحصاری كالای خاصی به‌ یك بازار باشد،می‌تواند بر قیمت آن اعمال قدرت بیشتری نماید و در نتیجه سود بالای شركت مزبورتضمین شده است؛ یا دولت می‌تواند به منظور حمایت از صنایع داخلی بر روی كالاهایمشابه خارجی تعرفه و حقوق گمركی نسبتا" زیادی وضع كند، یا در مواردی ممنوعیت وروداعلام نماید. در چنین حالتی تقاضا برای محصولات داخلی حفظ می‌شود یا افزایش می‌یابدو نهایتا" پیش‌بینی‌های فروش شركت و سودآوری آن تحقق می‌یابد.
13-تصمیمات كلان اقتصادی و عوامل سیاسی – اجتماعی
تصمیمات كلان اقتصادی ورویدادهای اجتماعی و سیاسی و پیش بینی تأثیر احتمالی هر یك از آنها بر اقتصاد كشورمی‌تواند در تصمیم‌گیری سهامدار در خرید و فروش سهام شركتها نقش عمده‌أی داشتهباشد.دامنه‌ی‌‌أین عوامل بسیار متنوع است و طیف گسترده‌أی را در بر می‌گیرد. عواملی مانند نرخ تورم، بیكاری، اشتغال سبد هزینه‌‌أی خانوار، توزیع در آمد و … برخی از عوامل مهم اقتصادی است كه بر وضعیت بازار سهام تأثیر مهمی دارد. همچنینعوامل سیاسی- اجتماعی، مانند بروز تنش‌ها، رخدادهای مهم سیاسی داخلی و بین‌المللی و … نیز، به نوبه‌ی خود می‌تواند بر اوضاع عمومی بازار سهام آثار مثبت یا منفیبگذارد.
گفتنی است دو عامل نوع صنعت و اقتصاد كلان و عوامل سیاسی- اجتماعی جزوعوامل بیرونی هستند كه غالبا" شركت‌ها و خود بورس برآنها كنترلی ندارند و مابقیعوامل یاد شده از عوامل درونی شركت‌ها به شمار می‌روند.